Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek
Amerikan asıllı Aslı Sancar'ın, "Osmanlı Kadını: Efsaneler ile
Gerçekler" adlı kitabı, Kaynak Yayınları'ndan çıktı.
ABD'nin kitap oskarları sayılan Benjamin Franklin Ödülleri'nde 1800
yapıt arasından tarih alanında yayınlanmış "En İyi Eser" seçilen
kitap, Osmanlı kadını hakkında 19. yüzyıldan itibaren oluşmuş,
"fanteziye dayalı, olumsuz ve Oryantalist" görüşleri inceliyor.
Osmanlı coğrafyasında uzun süre yaşamış Lady Montague, Julia Pardoe ve
Lucy Garnett gibi Batılıların yazdıklarından alıntılar da yapılan
kitapta, Osmanlı kadınının "Oryantalist kaynaklarda gösterildiği gibi
pasif, zayıf, Harem'de tutsak, sadece bir zevk aracı değil, aksine
aktif, güçlü ve toplumda çok önemli yere sahip bir kadın olduğu"
anlatılıyor. Osmanlı kadınının Harem'de hiçbir hakka sahip olmayan bir
"köle" gibi sunulduğu Batılı tasvirler, Osmanlı sicil defterlerinden
belgelerle çürütülüyor.
BİLİNMEYEN OSMANLI KADININDAN KARELER
Kitabın en ilgi çekici noktası ise Osmanlı kadınlarının o dönem
Avrupalı kadınlarda bile bulunmayan haklara sahip olduğunu gün ışığına
çıkartıp hatırlatması...
33 yıldır Türkiye'de yaşayan ve adını değiştirerek Türk vatandaşı
olmayı seçen Sancar, 1990'lı yıllarda Harem ile ilgili bir kitabın
eline geçmesiyle bu konuya ilgisinin başladığını söyledi.
"Kitap çok güzeldi ama tam bir oryantalist bakış açısı vardı" diyen
Sancar, bu görüşlerin doğru olup olmadığını merak ederek araştırmaya
başladığını, Türkiye ve dünyadaki birçok kaynağı ulaşmaya çalıştığını
anlattı. Sancar, "Çoğunlukla Avrupa seyyahlarının yazıları var ama
Batıda bu konuda bir boşluk olduğunu, kaynakların eksikliklerini
gördüm. O nedenle İngilizce bir kaynak oluşturmaya karar verdim" dedi.
Kaynakları inceledikçe Osmanlı kadını hakkında bilmedikleri çok şey
olduğunu gördüğünü ifade eden Sancar, yabancıların gözünden Osmanlı
kadını hakkındaki "efsane ve gerçekleri" şöyle dile getirdi: "Genel
olarak Oryantalist bilim adamlarının sunduğu yayınlar var. Osmanlı
kadını egzotik ve ezilmiş olarak gösteriliyor. Bu konudaki benim
görüşlerim de araştırmalarımla çok değişti. En önemlisi Osmanlı
kadının haklarını öğrendim. 1882'ye kadar bir İngiliz evli kadının mal
sahibi olma veya miras hakkı yok. Malları kocasına ait, kendi adına
dava açamıyor. Boşanma hakkı yok, boşandığında çocukları kocaya
veriyorlar.
Halbuki Osmanlı kadınının evlilikte kontrat yapma, istediği şartları
koyma, boşanma hakkı var. Mal sahibi ve izni olmadan malları
kullanılamıyor, mirasa sahip. Dava açabiliyor, küçük çocuklar anneye
veriliyor. Bunların farkına vardım, bunlar benim için yeni bilgilerdi.
Gördüm ki bildiğimiz efsane hakikatten gerçekten çok farklı..."
OSMANLI KADININI TÜRKLER BİLE BİLMİYOR
Sancar, bu konuyu Türkiye de bile birçok kişinin bilmediğine dikkati
çekerek, "Kitaplarda bu konudan pek bahsedilmiyor ve Türkiye'deki
kitaplar da yabancı kaynaklı olduğu için onlarda da bu konu geçmiyor.
Halbuki Osmanlı kadınının o dönem çok önemli hakları var ve bunu
kullanıyor. Bunun bilinmemesi üzücü" diye konuştu.
Aslı Sancar, Osmanlı kadınının toplum ve aile içinde çok itibarlı bir
statüye sahip, zarafet ve estetik yönünün dikkat çekici olduğunu
vurguladı.
AVRUPALI KADINDAN DAHA MEDENİ...
Kitapta, Osmanlı kadınının yaşadığı Harem'in, düşünülenin aksine,
kadınların rahatça bulunduğu ve misafirlerini ağırladıkları, ailece
güzel saatler geçirdikleri yer olduğu belirtiliyor.
Batılı seyyahlardan alıntılar yapılan kitapta, D'ohsson'un, Osmanlı
kadını hakkında şu ifadeleri yer alıyor:
"Tabiat, Doğu'nun kadınına hem zarafet hem de cazibe bahşetmiş.
Tavırları soylu ve zarif. Davranışları hoş, konuşması açık, saf ve
incelikli. En azından Türk Haremleri'ne sıkça girip çıkmış Hristiyan
kadınların hepsi bunda ittifak ediyor. Bunun böyle olmadığına inanmak
için de hiçbir sebep yok. Ben şahsen pek çok ortamda Türk kadınlarıyla
bir araya geldim. Konuşmalarındaki sadelik, ifadelerindeki açıklık,
düşüncelerindeki incelik, ses tonlarındaki zarafet ve
davranışlarındaki seçkinlik beni her zaman için çok etkiledi."
Bir Avrupalı kadın Miss Julie Pardoe'nün gözünden Osmanlı kadını ise
şöyle: "Avrupa'da çok sık karşılaşabileceğiniz, o insanda konuşmaya
heves bırakmayan kayıtsızlığın ya da tepeden bakan soruşturmacı tavrın
Türk hanımefendilerinde de olabileceğinden korkmanıza hiç gerek
yoktur. Onlarda tam tersine insana hoşnutluk veren, yürekten gelen bir
medenilik vardır. Bu memleketin bütün insanlarında görebileceğiniz
sezgisel nezaketlerinden doğar bu halleri..."
Osmanlı kadınının özgürlüğüne dikkat çeken Pardoe ise şaşkınlığını,
"Hepimizin inanmaya yatkın olduğu üzere özgürlük mutluluksa, Türk
kadınları en mutlu kadınlardır, çünkü tüm imparatorluktaki en özgür
insanlar onlardır" sözleriyle dile getiriyor.
(https://img185.imageshack.us/img185/4516/287320090424054725802.jpg)
Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek
Aslı SANCAR - 191 sayfa. 22 X 24
Kaynak Yayınları
İlk baskısı İngilizce yapılan ve 2008 yılının mayıs ayında Los Angeles'ta düzenlenen Benjamin Franklin Ödüllerinde "yılın en iyi tarih kitabı" ödülünü kazanan, kapak ve tasarım branşında da finalist olan bu görkemli eser, Osmanlı kadını hakkında 19. yüzyıldan itibaren oluşmuş menfi intibaları inceliyor ve değişik vesilelerle Osmanlı coğrafyasında uzun süreler yaşamış olan Lady Montague, Julia Pardoe ve Lucy Garnett gibi Batılıların gözlemlerinden yola çıkarak bu intibalara insaflı bir tarzda cevap veriyor. Önyargılı Oryantalist bakış açısına sahip olanlar kendi fantezilerinin prizmasından baktıkları (ama göremedikleri) Türk kadınını hayal ürünü fantastik harem sahneleri içerisinde, egzotik, miskin ve baştan çıkarıcı gibi yakışıksız ifadelerle tasvir ederken, harem ortamını görme imkânı bulmuş ve kadının toplumdaki konumunu incelemiş olan insaflı Avrupalı gezginler ise asil ve zarif olarak tarif etmişlerdir. 19. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan feminist akımlar tam kavrayamadıkları harem hayatını kadını erkeğin kölesi yapan bir müessese olarak görürken, Montague, Garnett gibi gezginler ise Osmanlı kadınını tüm dünya kadınları içerisinde en hür kadın olarak gözlemlediklerini ifade etmişler ve bu iddiaları reddetmişlerdir. Aslı Sancar, bu eserinde Osmanlı döneminin özellikle son dönemlerinin tasvir edildiği yağlıboya resimler, gravürler ve mekân fotoğrafları eşliğinde Osmanlı kadını ve harem hayatını gözler önüne seriyor. Sancar, Osmanlı kadınının toplum ve aile içinde çok itibarlı bir statüye sahip olmasının yanı sıra, zarafet ve estetik yönüyle kendi tabiatına ait değerleri en üst seviyede temsil ettiğinin altını çiziyor. Osmanlı hukukunda kadının geniş haklara sahip olduğunu ve gerektiğinde mahkeme yoluyla hakkını aramasını bilen bir özgüvenle hareket ettiğini vurgularken bu yönleriyle başka toplumlarla mukayese edilemeyecek bir seviyede olduğunu dikkatlere sunuyor. Ottoman Women: Myth and Reality (Osmanlı Kadını: Efsane ve Gerçek) görkemli resimlerle ve Osmanlı sanatından örneklerle bezenmiş cıvıl cıvıl sayfalarıyla tarihe parlak bir projektör tutuyor. Osmanlı kadını özelinde dengeli bir insan ve kul olmaya dair günümüz insanına bir rol model takdim ediyor.