Son Çocukluk Devresi (6-11. Yıllar)
Genellikle 6. yaştan başlayarak kızlarda 11 erkeklerde ise 12. yaşa kadar süren bu
çağa "Son çocukluk devresi"adı verilmektedir.(37) Bu devreye sahne olan yılların bir
bütün olarak ele alınacağını öncelikle belirtmek gerekir.
Ferdî farklılıklar nedeniyle çocuktaki gelişim safhalarını kesin sınırlarla belirlemek
mümkün olmasa da 7-12. yaşlar çocukta açıkça fark edilebilen belli ve önemli bir gelişim
dönemi olmasıyla dikkati çekmektedir. Çünkü yedinci yaş çocukta tabii yönelişlerin ortaya
çıkmaya başladığı yaştır.(38) Ayrıca bu yıllarda büyüme hızının istikrar bulduğu da
gözlenebilmektedir. Çocuk zaman kavramlarını öğrenmiş ve bazı oyunlarda beceri
kazanmıştır. Okuma yazma ve hesaplama gibi temel okul becerilerinin yanında
akranlarıyla yaşamaya da alışmıştır. Ev dışındaki başka yetişkinlerle ilişki kurabildiği gibi;
kendi davranışlarının sorumluluğunu da yüklenebilecek bir duruma gelmiştir.(39)
Yedi yaşından itibaren belirli ferdî idrak gücünü ortaya koyan çocuk konuşmakta
hüküm vermekte ve sonuç çıkarmakta oldukça ilerlemeler gösterebilmektedir. Zihnî
fonksiyonların işlerlik kazanması sayesinde eşya ve olaylar hakkında tecrîd (ayırma) ve
ta'mîm (genelleme) yoluyla bir takım kavramlar edinebilmektedir. Uzun bir çalışma pahasına
da olsa çocuk bu yaşlarda soyut düşünceye lüzumlu fonksiyonları elde ederek müşahhas
olan şeylerden ve hayâlden sıyrılarak mücerred olan kavramlara ve gerçeklere doğru bir
açılış içindedir.(40)
6 ilâ 7. yaşların ayırıcı özelliklerinden biri de zihnî açıdan "akıl çağı"nı oluşturmasıdır.
Çocuktaki zihin gelişimiyle ilgili araştırmalarında Piaget 6-7. yaşından itibaren çocuğun
daha rahatça "nereden nereye" sorularını sormaya başladığını tesbit etmiştir.(41) Bugün
bazı psikologlarca yedinci yaşın çocukta ayırtetme (temyîz) yaşı olarak kabul edilmesi
görüşünü(42) yıllarca önce Gazzâli'nin de savunması ilgi çekicidir. Gazzâli'ye göre yedi
yaşından sonra çocuğun temyiz gücü artık gelişmiş ve o duyulan objelerin dışında olan
şeyleri de kavrayabilecek bir duruma gelmiştir.(43)
Son çocukluk devresinin diğer bir adı ise "Öğrenme dönemi"dir. Çünkü bu yaşlardaki
çocuğun ruhî durumu öğrenmeye ve topladığı bilgileri zihnî koordineye tâbi tutarak
işlemeye; duyguları düşünceleri ve davranışlarıyla sosyal hayata uyum sağlamaya
elverişli bir hale gelmiştir. Kısaca yedi yaşından itibaren çocukların sistemli bir eğitim ve
öğretime ruhen hazır bir duruma geldikleri söylenebilir.(44)
Yedinci yaşın bizim açımızdan önemli olan özelliklerine gelince: Anlatım yeteneği
oldukça gelişmiş olan çocuk kendisini türlü ilişkiler içinde olduğu gibi doğrudan da
anlatabilecek bir durama gelmiştir. Çocuk üzerinde güven duygusu ve samimi bir hava
oluşturulacak olursa gelişim derecesine göre ondan dinî duygu ve düşüncesi hakkında
zorlanmadan değerli bilgiler alınabilmektedir.(45) Zira Piaget'nin ifadesiyle yedi yaşından
itibaren çocukları sözle anlamak ve onlarla anlaşmak mümkündür.(46)
Bu yaşlarda dinî inanç gelişme döneminde olduğundan çocukların dinî kavramları
öğrenmeleri ve konuşma diline aktarmaları da oldukça gelişmiştir. Bu sâyede onlar
inançlarını zorluk çekmeden anlatmaya başlamışlardır. Zaman zaman içlerinde Allah'a
güven içinde inananlar olduğu gibi inançlarının sebeplerine de inebilen çocuklara
rastlanmıştır.(47) Zaten genelde 6-7 yaşlarından sonra çocuk çevre ve hadiseleri
münasebetleri içinde kavramaya ve yavaş yavaş mücerred aleme nüfuz etmeye başlar.(48)
Böylece bu çağdaki ruhî gelişimlerinde çocuklar tabii olarak Allah'ın her yerde olduğunu ve
her türlü işleriyle ilgilendiğini düşünmeye hazırdırlar. 7-10 yaşları arasındaki yıllar aynı
zamanda çocukta ahlâkın da istikrarlı bir hal almasına yardım edecek olan derin bir dinî
gelişmeye sahne olan yıllardır. (49)
İlkokul dönemindeki gelişmesi ilerledikçe çocuğun daha az egosantrik davranışlar
gösterdiği ve toplumsal yöde de hızla geliştiği görülmektedir. Özellikle 8-10. yaşlarda
çocuğun sosyal zihnî firî manevî ve estetik bakımından sahip olduğu ferdî kabiliyetleri
ilgiler vasıtasıyla ortaya çıkmaktadır.(50) Düşünce tarzı ise kıyasî (analogic) bir
muhakemeden tümden gelime; diğer bir ifadeyle bütünden parçaya doğru (deduction)
gelişme göstermektedir.(51) Bu yaşlardaki çocuklar da mutlu tesadüflere hurafelere
büyük bir inançla bağlıdırlar. (52)
Bu devrenin sonlarına doğru 10 yaşlarındaki çocuk temel gelişimin doruk
noktasındadır. Bedenî ve ruhî yönden önemli ölçüde olgunlaştığı gibi; büyüklerle
ilişkilerinde de dengeli uyumlu ve başarılıdır. Kısaca çocukların en mutlu oldukları yaş 10
yaşlandır denilebilir.
Son çocukluk devresinin dinî yönden arzettiği önem şu şekilde özetlenebilir: 7 ilâ 11
yaşları çocukta vicdan denilen üst-ben (süper-ego)in oluştuğu ve ahlâkî şuurun geliştiği
bir dönemdir. Özellikle 9-10 yaşlarından itibaren çocuk artık iyi-kötü haklı-haksız
kavramlarını ayırabilecek bir durumdadır.(53) Ne var ki bu yaşlarda kendisine ideal bir
insan tipi seçme ihtiyacını şiddetle hissedeceği(54) için yetişkinlerin bu konuda dikkatli
davranması gerekmektedir.
37. Baymur age s. 58; Yavuzer age s. 151.
38. Yavuz age s. 2
39. Baymur age ay.
40. Jacquin age s. 101; Ayhan age s. 203; Yavuz age. s. 3 197. 41. Bk. Yavuz age s.
3. dipnot: 3.
42. Yavuz age s. 3.
43. Gazzâli el-Munkizu Mine'd-Dalâl (çev. H. Güngör) Ank. 1960. s. 67.
44. Yavuz age s. 4; Hz. Peygamber'in "çocuklarınıza yedi yaşına geldikleri zaman namazı
öğretiniz." (Ebu Dâvud Salât 25) hadisi gerçekten dikkat çekicidir.
45. Yavuz age s. 4.
46. Jean Piaget Çocukta Dil ve Düşünce İst. 1938 s. 67. 47. Bk. Yavuz age s. 247-248.
48. B. Ziya Egemen Terbiye İlminin Problemleri . Ank. 1965 s. 104.
49. Jacquin age s. 97.
50. Yavuz age s. 67.
51. Jacquin age 106.
52. A. Osman Özcan Din ve Ahlâk Eğitiminde Ailenin Rolü Kubbealtı Akademi mec. sy. 4.
lst. 1985 s. 16.
53. Yavuzer age s. 154.
54. Egemen age s. 104.
