BİOS İPUÇLARI
· "Main" veya "Standard CMOS Setup" menüsünden tarih, saat ve sabit disk ayarlarına ulaşabilirsiniz.
· "BIOS Features Setup" menüsünden her çeşitten genel seçeneklere ulaşabilirsiniz.
· "Integrated Peripherals" menüsünden ara yüzlere ve yardımcı sistem işlevleriyle ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.
· "Power Management Setup" menüsünden enerji tasarrufu ve güç yönetimi işlevlerine ulaşabilirsiniz.
· "PnP/PCI Configurations" menüsünden hangi kesmelerin (IRQ) hangi PCI genişleme kartlarına ayrılacağını seçebilirsiniz. Eğer bu seçenekleri veya benzerlerini yukarıda anlatıldığı gibi ana menüde bulamadıysanız "Advanced" menüsü altında bulma şansınız yüksektir.
· "Hardware Monitor" menüsü, algılayıcılardan gelen işlemci sıcaklığı veya fan hızları gibi değerleri gösterir. Bu değerler genellikle işlemci soğutucusu ve sistem fanı içindir. Ama bazı durumlarda güç kaynağının fanı veya diğer fanlarla ilgili bilgi de içerebilir.
· "Load Setup Defaults" seçeneği bütün ayarları fabrika ayarlarına geri döndürür ve yaptığınız bütün değişiklikleri siler. Yanlış ayarlar yaptığınızda ve sistem bu yüzden kilitlenmeler yaşadığında bu ayar çok işe yarayabilir.
"Advanced BIOS Features, Boot Sequence" seçeneğine gidin ve "1st Boot Device"
"HDD-0" olsun
"Boot Up Floppy Seek" seçeneğini geçersiz "Disabled" hale getir
"Main" menü altında "Timeout" seçeneğini "0" olarak ayarla
"USB Controller" seçeneğini "Enabled" veya "V1.1+V2.0" şeklinde ayarla
"USB 2.0 HS Reference Voltage" seçeneğinde "Low" veya "Medium" yerine "High" veya "Maximum" olarak değiştir.
"Power Management" menüsü altında, elektrik kesintilerinden sonra bilgisayarın nasıl bir tepki vereceğini ayarlayan bir seçenek vardır. "AC Power Loss Restart" veya "Restore on AC Power Loss" seçenekleri sayesinde elektrik kesilmesi gibi beklenmeyen bir nedenle sistem kapandığında bilgisayarın ne yapacağını belirleyebiliyorsunuz. "Previous State" veya "Last State" seçeneği bilgisayarı elektik kesilmeden önceki konumuna geri getirir. Yani sistem açıksa tekrar açılır kapalıysa kapalı kalır.
"Health" veya "H/W Control" menülerinden sisteminizdeki bileşenlere giden voltajı ve bu bileşenlerin sıcaklıklarını takip edebilirsiniz.
"CPU Fan Failure Warning" isimli seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın.
Artık çoğu sabit disk sürücünün bozulacağını önceden algılayabilen sistemlerle donatılmış olarak geliyor ve bunu BIOS ekranında size iletiyor. Bu özelliğe "Self Monitoring And Reporting Technology" (SMART) adı veriliyor. BIOS'ta bulunan "HDD SMART Capability" özelliğini etkin hale getirdiğinizde sistem, Norton System Works veya çok tanınan bedava bir yazılım olan SpeedFan gibi yazılımlara uyarı iletisi gönderebiliyor. Bu yazılımda depolama aygıtınızın durumuna göre size bilgi veriyor, böylece olası arızaları önceden haber alarak gerekli yedekleme işlemlerini yapabiliyorsunuz.
Tarayıcı ve Yazıcı kullanıyorsanız, "Parallel Port Mode" seçeneğini "ECP/EPP" yapınız.
Açılışta logo görmek yerine bilgisayarınızın yaptığı testlerin sonucunu görebilirsiniz. İşte bunu yapmanın yolu. "Advanced BIOS Features" menüsünün altında bulunan "Full Screen LOGO Display" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
Bilgisayarınızın açılırken çeşitli bileşenleri incelemesini atlatabilirsiniz. Bunun için "Advanced" veya "Advanced BIOS Features" menüsünden "Quick Power On Self Test" veya "Quick Boot" seçeneğini "Enabled" olarak ayarlayın.
"Init Display First" yada "Primary VGA BIOS" ya da "VGA Boot From" seçeneğinde AGP ekran kartı kullanıyorsanız "AGP", PCI Express kullanıyorsanız "PEG Port/Graphic Adapter Priority" olarak seçiniz.
"Video RAM Cachable" ve "Video BIOS Cachable" gibi ayarlar, sadece eski tip DOS kullanan sistemlerde başarımı arttırır, Windows'la hiç bir ilgileri yoktur. O zaman neden işi karıştıralım ki? Bu ayarların her ikisini de "Disabled" olarak ayarlayın. Bu ayarları yaparken karşınıza "VGA Palette Snoop" gibi bir seçenek gelirse onu da etkisiz hale getirin. Aynı şekilde "System BIOS Cacheable" seçeneğini de güvenle iptal edebilirsiniz.
"Graphics Aperture Size" yada "AGP Aperture Size" seçeneği, temelde AGP ekran kartlarının dokuları yaratımlarken belleği daha verimli kullanabilmeleri için tasarlanmıştır. Günümüzde çoğu ekran kartının 128 MB hatta 256 MB tümleşik bellekleri olduğunu düşünürsek bu seçeneğin de modasının geçtiğini açıkça görebiliriz. Ayrıca artık görüntü bellekleri normal sistem belleklerinden daha hızlı çalışıyorlar. Eskiden sıkça duyulan, "Graphics Aperture Size" seçeneğini sistem belleğinizin yarısı olacak şekilde ayarlayın kuralı geçmişte kaldı bunun yerine doku belleğini uygun bir değerde tutmak daha mantıklı. Bu seçeneği "128" veya "64" olarak ayarlayın.
Bu ayarı yaptığınız zaman FSB hız aşırtması yaparken AGP ekran kartlarının yaşadığı sorunlardan kurtulabilirsiniz. "AGPCLK/CPUCLK" yada "AGP Clock" ayarı üreticisi tarafından hız aşırtma imkanı sunulan anakartlarda bulunur. Eğer böyle bir seçenek varsa "Fix" olarak ayarlayın. Böylece FSB hızını arttırırken aynı zamanda AGP hızını da arttırmamış oluyorsunuz. "1/1" seçeneği ekran kartınızın FSB ile aynı hızda çalışacağını gösterir. Bu ayarı "2/3" yaparsanız AGP saat hızını FSB saat hızının 2/3 olarak ayarlarsınız, yani FSB 100 MHz çalışıyorsa AGP 66 MHz olarak çalışır.
Bazı anakartlar AGP saat hızını arttırmanıza izin verir. "AGP Frequency" seçeneğinden tempoyu küçük adımlarla arttırın (Ekran Görüntüsü H) ve her seferinde bilgisayarınızı yeniden başlatın. Her ayarı bir çeşit 3B oyunla deneyin ve sistemin kararlı olduğundan emin olun. Bu işlemleri sistem de kararsızlık emareleri görülene kadar tekrar edin. Böylece en kararlı ve en hızlı ayarda sistemi çalıştırabilirsiniz.
Seviye 1 (L1) önbellek çok küçüktür fakat işlemci çekirdeğinin üzerinde bulunur ve hızlı bir geçici veri depolama alanı sağlar. Seviye 2 (L2) önbellek çok daha büyüktür ve bütün yazılımsal elemanları depolayabilir, işlemci isteği geldiğinde gerekli olan veri bu önbelleğin üzerinde bulunuyorsa asıl sistem belleğinden bulunup getirilmesinden çok daha hızlı bir şekilde işlemciye sunulabilir. İşlemciye tümleşik L2 ve harici L3 önbelleği bulunan sistemlerde (neredeyse hepsinde var) bu ayarları etkin hale getirmenizi şiddetle tavsiye ederiz (Ekran Görüntüsü I).
Yonga setleri genellikle kuzey köprüsü ve güney köprüsü olarak adlandırılan iki ana bölümden oluşur. Bu iki bölüm işlemci, bellek, genişleme kartları ve diğer çevresel donanımlar arasındaki veri akışını sağlarlar. Aşağıda belirttiğimiz ayar daha fazla kesme isteği kullanılabilmesinin ve de daha fazla aygıt bağlanabilmesinin yolunu açar. Kullanılabilir kesmelerin (interrupt) sayısı 16'dan 24'e çıkar. Ek olarak kesme kullanımı gözle görülür şekilde daha esnek hale gelir böylece çeşitli işlemler yapılırken zaman kazanılmış olur. Yapmanız gereken sadece "Advanced BIOS Features" menüsü altında bulunan "APIC Mode" seçeneğini "Enabled" olarak ayarlamak.
Sabit disklere, PCI kartlara ve belleğe erişim "Burst Mode" etkinken çok daha hızlı gerçekleşir. Bu kip açıkken aygıtlar arasında veri aktarımı çok hızlı olur çünkü çoklu veri aktarımları kurulabilir veya her bir işlem ayrı ayrı onaylanacağına tek bir onaylama paketiyle işlemler tamamlanır. BIOS menüleri arasında gezinirken "Burst Mode" seçeneğini gördüğünüz yerde "Enable" olarak ayarlayın. Böyle bir değişikliği yaptıktan sonra sisteminizin kararlı çalıştığından emin olun.
Uyarı: Pek çok PCI kart "PCI Dynamic Bursting" seçeneği "Enabled" olarak ayarlandığında düzgün çalışmaz.
"Integrated Peripherals" menüsü altında "PCI IDE BusMaster" seçeneği varsa, bunu "Enabled" olarak ayarlayın. Bu seçeneği etkin hale getirdikten sonra Windows altında "Başlat/ Denetim Masası/Sistem/ Donanım/Aygıt Yöneticisi" tuşuna basın. "IDE ATA/ATAPI Denetleyiciler" alt başlığını bulun. "Birincil IDE Kanalı" başlığına çift tıklayın ve açılan pencereden "Gelişmiş Ayarlar" sekmesine gidin. Burada bulunan bilgiler arasında "Aktarım Kipi" gibi bir başlık göreceksiniz. Bunun karşısında "Ultra DMA Mode" gibi bir şey yazdığından emin olun. Sabit diskler genellikle "Ultra DMA Mode 5" desteklerken CD ve DVD sürücüler "Ultra DMA Mode 2" destekler.
Bütün SDRAM ve DDR bellek birimleri, bellek zamanlama değerlerini içeren SPD (Serial Presence Detect) adlı yongaya sahiptirler. RAM üreticileri SPD değerlerini kararlı bir sistem sağlamak üzere ayarlarlar. Ancak çoğu zaman daha üst seviye zamanlama değerlerini denemek işe yarar ve bu sayede sistem başarımını %10 kadar arttırmak mümkün olabilir. Bu iş için "System Performance", "Memory Timings" veya "Configure DRAM Timing" gibi bir ayar menüsünün BIOS'ta bulunuyor olması lazım. Genel kural olarak bu ayarın varsayılan değeri "By SPD" şeklindedir. Bu ayar, bilgisayara, doğru zamanlamaları bellek birimi üzerindeki yongadan okumasını söyler ve belleğe erişmek için bundan sonra belirtilen ayarları kullanır. Sisteminin kendiliğinden gelen ayarlarını kullanmak istemeyenler "Disabled" veya "User Defined" seçeneklerinden birini seçip birazdan anlatacağımız uyarıları dikkate alarak istedikleri ayarları yapabilirler.
Sistem belleğini iki boyutlu bir tablo olarak düşünerek kolayca nasıl çalıştığını anlayabiliriz. Veriye ulaşabilmek için öncelikle hangi satırda olduğunu sonra da hangi kolonda olduğunu bulmak için sırasıyla Row Adress Strobe (RAS) ve Column Address Strobe (CAS) işlemleri gerçekleştirilir. Belleğin doğru adresine ulaşıldığından emin olabilmek için RAS ve CAS sinyalleri arasında ufak bir gecikme süresine gerek duyulur. Bu RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur (clock cycle). "SDRAM RAS to CAS Delay" seçeneği tam olarak RAS sinyali ile CAS sinyali arasında ne kadar saat turu olacağını ayarlamanıza yarıyor. Genellikle ayarlar 2 en hızlı olmak üzere 2 ile 5 arasında değişiyor. Bu değeri her seferinde bir saat turu olacak şekilde azaltmaya başlayın ve her seferinde sistemin kararlılığını deneyin. Belleğiniz ne kadar kaliteliyse bu değeri daha fazla küçültebilirsiniz demektir.
Bellek erişimi söz konusu olduğunda belleğin doğru adresteki veriye ulaşması için bir miktar süre gerekir ve buna gecikme denir. Bir bellek hücresi için bu aralık 2T iki saat turu, 3T üç saat turu vb şeklinde isimlendirilir. "SDRAM CAS Latency" seçeneği için küçük bir değer daha yüksek başarım anlamına gelir. "SDRAM CAS Latency" seçeneği için en doğru ve uygun değer genellikle belleğin üzerindeki etikette veya üzerine kazınmış olarak yazar. Düşük fiyatlı ürünler için tipik değer 3T veya 2.5T'dir. Bu seçeneği 2.5T veya 2T olarak değiştirin ve sisteminizin kararlı çalışıp çalışmadığına bakın. Bazı üreticiler 2T destekleyen belleklerinin daha yüksek saat hızlarını desteklediklerini belirtiyorlar. Eğer CAS gecikme süresini düşürmek işe yaradıysa aynı zamanda "Memory Frequency" seçeneği altından bellek saat hızını da arttırmayı deneyebilirsiniz.
Uyarı: Her seferinde sadece bir değişiklik yapın, daha sonra sistemi yeniden başlatın ve bir deney yazılımı (benchmark) çalıştırarak yaptığı etkiyi gözleyin. Bu sayede ortaya çıkan bir kararsızlık durumunda hangi ayarda sorun olduğunu kolayca anlayıp eski haline getirebilirsiniz.
Doğru ayarları yaptığınızda bellek hücreleri çalışmaları için gereken elektrik yükünü daha hızlı alırlar. "SDRAM RAS Precharge Delay" seçeneği tam olarak bu zamanı ayarlamaya yarıyor. "2" gibi düşük değerler hızı arttırırken daha yüksek değerler daha kararlı bir sisteme sahip olmanızı sağlıyor. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemi yeniden başlatın ve sistemin kararlı olduğundan emin olun.
"SDRAM Active Precharge Delay" seçeneği de saat turları olarak ayarlanıyor ve ardışık bellek erişimleri arasında geçmesi gereken süreyi belirliyor. Yani bu değer ne kadar düşük olursa sistem başarımı o kadar artıyor. Bu değer için genel kabul: Active Precharge Delay = CAS-Latency + RAS Precharge Delay + 2 (güvenlik için fazladan ekleniyor). Her zaman olduğu gibi bu ayar için de her seferinde bir düşük değeri seçerek sistemin düzgün çalıştığından emin olun. Sistem kararlılığını koruyamadığı zaman bu ayarı bir yüksek değere getirin ve bırakın.
25 ile 27 arasında anlattığımız maddelerdeki ayarlar genellikle belleğin üzerinde yazılıdır. "2.5-4-4-8" gibi bir sıra rakam ayarlamanız gereken saat turlarını gösterir: 2.5 tur CAS, RAS to CAS Delay 4 tur, RAS Precharge Delay 4 tur ve Active Precharge Delay 8 tur. Bu ayarlar o bellek birimi için belirtilen saat hızında üreticinin önerdiği ayarlardır. Daha düşük değerler de çalışabilir fakat aynı zamanda sistem çakılmalarına da neden olabilir. Başarımı arttırmak için bu değerleri adım adım her seferinde bir tanesinde değişiklik olacak şekilde düşürün ve her seferinde sistemin kararlı çalıştığından emin olun.
Bellekler daha hızlı çalıştığında daha fazla voltaja gereksinim duyarlar. Bu yüzden saat hızı artışlarını dengelemek için gerilimi (voltage) arttırmanız gerekir. "DDR Reference Voltage" seçeneği gerilim seviyesini 0.1 volt aralıklarla değiştirmenize izin verir. Bu değeri arttırmak sadece zamanlama değerlerini düşürdüyseniz veya daha yüksek bellek saat hızları seçtiyseniz ve sistem çakılmalarıyla karşılaştıysanız gerekli olabilir.
Uyarı: Giriş gerilimini çok yüksek değerlere ayarlamak bazı durumlarda bellek birimlerinize zarar verebilir!
Anakart üzerinde gelen ses yongasının hiç kullanılmadığı durumlar olabilir. Eğer PCI ses kartınız varsa veya bilgisayarınızın ses özelliklerini hiç kullanmıyorsanız anakart üzerinde bulunan ses yongasını devre dışı bırakabilirsiniz. Bu sayede sistem başarımınız ve güvenliğiniz bir miktar daha arttırılmış olur. "Integrated Peripherals" menüsünde "AC97 Audio Select" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
"Integrated Peripherals" menüsünden "Game Port" seçeneği "Disabled" olarak ayarlayarak Oyun Girişini Devre Dışı bırakın
"Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard Intel LAN" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayıp, Tümleşik LAN İşlevlerini Devre Dışı bırakın.
Gereksiz Girişleri Kapatın, "Integrated Peripherals" menüsünden "IO Devices, Com-Port" seçeneği altında bulunan ve bazen "Serial Port 1/2" olarak da yazılabilen COM1 ve COM2 ara yüzlerini iptal edin. LPT ara yüzünü kapatmak için de "Parallel Port" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
Firewire Girişini İptal Edin, Bu ara yüze kameradan görüntü aktarmak istiyorsanız veya Firewire ara yüzü kullanan çevresel aygıtlarınız varsa gereksinim duyabilirsiniz. Böyle bir durum yoksa kapatın. "Integrated Peripherals" menüsünden "Onboard 1394 device" seçeneğini "Disabled" olarak ayarlayın.
