Hz Peygamber (sas)’in, peygamberlik dışındaki insanî yönünün en çok dikkat çekici örneklerini, çocuklarla olan ilişkilerinde bulabilmekteyiz Çünkü o, sıradan bir insandan öte, âdeta “çocuklarla çocuklaşabilen”, bunu başarabilen ve diğer insanlarada tavsiye eden (“Çocuğu olan onunla çocuklaşsın” hadisi için bkz Deylemî, Ebu Mansur; Müsnedü’l-Firdevs; (yzm) şehit Ali Paşa, No:565, II, 136/b) müstesna bir şahsiyettir Onun çocuklara yaklaşımındaki bu farklılık bile, başlı başına incelenmesi gereken bir özellik arz etmektedir O, her yönüyle incelenmeye değer güzelliklerle dolu hayatında,çocuklara müstesna bir yer ayıran bir baba, bir dede ve çağındaki tüm çocukların sevgisini kazanmış bir çocuk eğitimcisidir
Medine’de çocuklarla ilk karşılaşma
Yıl 622 Uzun ve yorucu yolculuğun iki yorgun ismi, Hz Muhammed (sas) ve Hz Ebu Bekir (ra), günler sonra nihayet Seniyyetü’l-Vedâ tepelerinde, kendilerini karşılamaya gelen Medineli Müslümanlara ulaşmışlardı Onları karşılamaya gelenler içinde kızlı-erkekli, en güzel elbiselerini giyinmiş, ellerindeki defleri büyük bir coşkuyla çalarak, “Ay Doğdu Üzerimize” adlı mutluluk şarkısını okuyan Medine’li çocuklar da vardı İşte tam bu sırada, Hz Peygamber (sas), çocuklara değer verdiğini, onları önemsediğini en açık bir biçimde ortaya koymak ve bunu insanlara da bildirmek için, yanlarına kadar gelerek şöyle sordu:
- “Beni seviyor musunuz?” Çocuklar hep bir ağızdan:
- “Evet çok seviyoruz yâ Resulallah!” cevabını verdiler Bunun üzerine Hz Peygamber (sas) de onlara,
- “Kalbimde olanı bilen Allah’a andolsun ki, bende sizi seviyorum” müjdesini verdi Bu müjde öylesine güçlü, öylesine kuşatıcı bir sevgi hâlesine dönüştü ki, tüm Asr-ı Saadet’e şâmil oldu ve tüm çocukları kapsayıp, kuşattı Artık çocuklar mutluydu; çünkü onlara değer veren, onları önemseyen ve seven; sevilmelerini ve görüp-gözetilmelerini isteyen bir “peygamberleri” vardı
Peygamberimiz’in çocuklara verdiği değer
İnsan, yaratılışı gereği, değer verdiği ve önemsediği şeyler karşısında daha hassas davranmaya meyillidir Önem verildiği ve değerli bulunduğu için, aynı zamanda bir taş olan mücevherler kutularda saklanırken, sıradan taşlar ise herhangi bir korunmaya tâbi tutulmazlar Nice mücevherler de vardır ki, kadrini bilmeyenlerin elinde zâyi olup giderler İşte bunun gibi, sırf “insan” olma vasfından dolayı, “değerli” olan çocuklar da aslında önemsenmeye ve değerli bulunmaya lâyık iken, birtakım sebeplerle, insanlar onlara gereken önemi göstermemiş ve hak ettiği değeri vermemiş ve bu durum,göz ardı edilen bir konu olarak tarih içinde tekerrür edegelmiştir Oysa HzPeygamber (sas)’in, kız olsun, erkek olsun çocuğu önemsediğini ve onu değerli bulduğunu görmekteyiz Bir hadisinde, “Eğersüt emen çocuklar, beli bükük yaşlılar, otlayan hayvanlar olmasaydı, üzerinize azap sel gibi inerdi”(Heysemî, Nureddin Ali, b Ebi Bekr; Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid, Beyrut 1967, X, 227) buyurarak, azâb-ı ilâhi’ye engel unsurlardan ilkinin, “sabîler” (sütemme çağındaki bebekler) olduğuna dikkat çekmiştir Onun, çocuklarla olan bütün ilişkilerinde, çocukları önemsediğini ve onlara değer verdiğini hissetmek kâbildir Aşağıda örneklerini sunacağımız anekdotların hepsini, bu önem verme ve değerli bulmanın birer tezahürü olarak görebiliriz Ama önce Peygamberimiz nazarında kız çocuklarının değerine bir nebze olsun değinmek istiyoruz
Kız çocuklarına verilen değer
Bazı toplumlarda, öteden beri, oğlan çocuğu kızdan üstün tutulmuştur Ancak bu duygu, cahiliye dönemi Araplarında biraz daha şiddetli bir şekilde hüküm sürmekteydi (İlgili ayetler için bkz Nahl, 58,59) Öyle ki, kızlarını diri diri kumlara gömecek bir şekil alan ve gittikçe yaygınlaşan bu meş’um davranış, âdeta meşru görülmeye başlanmıştı Hz Peygamber (sas), Kur’an-ı Kerim’deki ayetler doğrultusunda, gönderildiği toplumda cari olan kız-erkek ayırımını kesinlikle yasaklayarak, bu konuda insanlar arasında oluşmuş “erkek çocuğu üstün tutma” geleneğini ortadan kaldırmaya gayret etmişti Kısa bir süre sonra insanlar, kız olsun erkek olsun, evladı, “Allah’ın bir bağışı ve armağanı” (İlgili hadis için bkz Hâkim, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Haydarabad, Deken 1335 bs Ofs Beyrut tsII, 284) olarak görme mertebesine ulaşmışlardı Bunda gerek HzPeygamber (sas)’in bizzat kendi kızlarına karşı davranışları, gerekse bu konudaki tavsiye ve emir mahiyetindeki hadislerinin de önemli rolü olmuştu Sözgelimi, “Eğer ben birisini üstün tutacak olsaydım, kızları üstün tutardım” (Deylemî, age, 3/a) buyuran Hz Peygamber (sas), sefere çıkarken, en son kızı Fatıma (ra) ile vedalaşır, dönünce de ilk olarak ona uğrardı (Ebu Davud, Süleyman b Eş’ases-Sicistanî; es-Sünen, I-IV, Beyrut, tsTereccül 21)
Konuyla ilgili birçok hadisinde, ortak anlamıyla Hz Peygamber (sas), şöyle buyuruyordu: “Kimin üç (veya iki veya bir) kızı (veya kız kardeşi) olur da onlara iyi muamelede bulunur, eğitimlerini en güzel şekilde yerine getirirse, Allah onları kendisi için cehenneme karşı bir perde kılar ve onu cennetine koyar” (Hadisler için bkz İbn Mace, Ebu Abdillah M b Yezid el-Kazvînî; Sünen, (tah M F Abdulbaki) Kahire 1952 Edeb 3; Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b İsab Sevre; es-Sünen, I-V, (tah A M şakir) Kahire, tsBirr 13;Ebu Davud, Edeb 130) şimdi ise, çocuk için ebeveyn sevgisinin önemine ve Peygamberimizin çocuklara karşı gösterdiği sevgi ve ilginin muhtelif örneklerine yer verelim
Çocuklara karşı gösterilen sevgi ve ilgi
Çocuklara karşı gösterilen sevgi için çocuk psikolojisi uzmanları, “büyüme vitamini” nitelemesinde bulunmaktadırlar (Bkz Beyza Bilgin, “Okul Öncesi Çağı Çocuğunda Dinî Kavramlar” MGSB Din Öğretimi Dergisi, Ankara 1986, sy 8-9 s 21) Çünkü yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda, çocuk için sağlanan her türlü fiziksel ortamın, gösterilen özenin, hiçbir zaman sevginin yerini tutmadığı anlaşılmıştır Çocuk yetiştirme yurtlarındaki çocukların, fiziksel anlamda her türlü ihtiyacı karşılanmasına rağmen, onlarda görülen fiziksel ve ruhsal geriliğin, ebeveyn sevgisini hissedememe olduğu, artık bilinen bir gerçektir Öte yandan, çocuğun sosyalleşmesi açısından da, gördüğü sevginin büyük bir rolü vardır (Bkz Atalay Yörükoğlu, Çocuk Ruh Sağlığı, s 138)Bu realiteler göz önünde tutulduğunda, Hz Peygamber (sas)’in çocuklara karşı gösterdiği sevginin ve ilginin, onlar açısından nedenli önemli olduğu aşikârdır Aşağıda örneklerini vereceğimiz çeşitli sevgi ifadeleri, bir babanın, bir dedenin, en tabiî, en yalın şekliyle evlâdına sunabileceği saf sevginin tezahürleridir Biz bunları, konunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla birtakım alt başlıklarla sunmak istiyoruz
Kucaklamak: İnsanların birbirinden etkileşimi konusunda son zamanlarda yapılan araştırmalar, fiziksel temasın son derece etkileyici olduğunu ortaya koymuştur (Konuyla ilgili olarak bkz Zuhal Baltaş - Acar Baltaş, Bedenin Dili, 19 bs İst 1998, s118-119) Hatırlanacağı üzere, ilk vahiy geldiği sırada, HzCebrail de Hz Peygamber (sas)’i sıkı sıkıya kucaklamıştır (Bkz M Hamidullah; İslâm Peygamberi,(çev STuğ), 4 bsI-II, İstanbul 1980, I, 80) Bu hâdise, kucaklamanın manevî boyutunun da söz konusu olduğunu ortaya koymaktadır şurası bir gerçektir ki, çocukluk dönemi içinde duygusal anlamda henüz gelişmekte olan bir yapıya sahip olan çocuklar, belki de en çok sevgiye muhtaçtırlar Onların bu ihtiyacının yeterli bir şekilde giderilmesi ise, öncelikle ebeveynin görevidir
Birçok sahabinin rivayetine konu olduğu üzere Hz Peygamber, torunları Hasan ve Hüseyin’i, bazen yanlarına bizzat giderek, bazen de yanına çağırtarak, kucaklar ve bağrına basarak öperdi (Buhari, Fedailu’s-Sahabe, 22; Tirmizî, Birr 11; İbn Mace,Edeb, 3) O, bu davranışı sadece kendi çocuklarına değil, bütün çocuklara da göstermekteydi
İbn Rebîa b el-Hâris anlatıyor: “Babam beni, Abbas da oğlu Fadl’ı, Hz Peygamber (sas)’in yanına gönderdi Huzuruna girdiğimiz zaman bizi sağına ve soluna oturttu ve sonra öylesine sıkıca kucakladı ki, ondan daha kuvvetlisini görmemiştik” (Askalanî, İbn Hacer; el-Metâlibu’l-Aliyye, İbn Ha-cer; el-Metâlibu’l-Aliyye bi Zevâidi’l-Mesânidi’s-Semâniyye,(tah Habibu’r-Rahman el-A’zam) Kuveyt 1973, II, 441)
Öpmek: Fiziksel temasın bir türü olan öpmek, Hz Peygamber (sas)’in sık sık başvurduğu bir sevgi ifadesidir Gerek kendi kızı Hz Fatıma’yı, gerekse torunları Hasan ve Hüseyin’i öptüğünü belirten kaynaklar, (Ebu Davud, Edeb 144; Tirmizî, Menakıb, 50) bize onun, aynı zamanda bunu tavsiye ettiğini de ortaya koymaktadır şu telkin oldukça dikkat çekicidir: “Çocuklarınızı çok öpün Zira herbir öpücük için size cennette bir derece verilir”(Bkz Musnedu Zeyd bAli, s 505 (İbrahim Canan, HzPeygamber’in Sünnetinde Terbiye, 2 bs İstanbul 1982, s151’den naklen)
Özellikle Anadolu’nun bazı yörelerinde, şımarırlar endişesiyle veya büyüklere saygısızlık olur düşüncesiyle, çocuklarını öpmeyen ebeveynlerin bu davranışlarının, Hz Peygamber (sas)’in tatbikatıyla uyuşmadığını, burada yeri gelmişken ifade etmek istiyoruz
Başını okşamak: Fiziksel temasın bir başkaşekli olan okşamak, çocukların kendilerini güvende hissetmeleri ve sevildiklerini bilmeleri açısından önem taşımaktadır Her çocuk, başının veya yanağının okşanmasından dolayı büyük bir sevinç duyar Onlardaki bu duygunun altında yatan gerçek, ilgi görme ve sevilme arzusudur Hz Peygamber (sas)’in, bu duygunun tatmini hususunda çok hassas davrandığını ve çocukların başlarını ve yanaklarını okşamak suretiyle onları son derece sevindirdiğini müşahede etmekteyiz Tavsiyeleri ve uygulamaları bu yönde olan Hz Peygamber (sas)’in hayatından şimdi bazı örnekler aktarmak istiyoruz:
Yusuf b Abdullah anlatıyor: “Hz Peygamber (sas) önce bana Yusuf ismini verdi Sonra kucağına oturttu ve başımı okşadı” (Ahmed b Hanbel; el-Müsned, I-VI, Beyrut, tsIV, 35)
Câbir b Semüre ise şu hatırasını aktarmaktadır: “HzPeygamber (sas) ile birlikte öğle namazını kıldım Namazdan sonra evine gitmek üzere mescidden ayrıldı Ben de onu takip ettim Derken karşısına iki çocuk çıktı HzPeygamber (sas) onların her birinin yanaklarını okşadı Bu arada benim de yanaklarımı okşadı” (Nevevî, Muhyiddin Ebu Zekeriyya Yahya; şerhu Müslim, Mısır ts, XV, 85)
Göğsünde uyutmak: Fiziksel temasın, iletişimde olduğu kadar, sevginin ifadesinde de önemli olduğunu söyleyebiliriz Hz Peygamber (sas)’in, torunları Hasan ve Hüseyin’in ayaklarını, kendi ayaklarının üzerine koyarak göğsüne çıkardığını, böylece onları oynattığını ve sevindirdiğini görmekteyiz (Askalânî, el-Metâlibu’l Aliyye, IV, 72; Heysemî; age, IX, 181) Yine Hz Peygamber (sas)’in onları göğsünde uyuttuğunu aktaran rivayetlere de rastlamaktayız (Askalânî, age, IV, 73) Öte yandan bu uygulamanın, ana rahminde annenin kalp sesine alışmış olan çocuğun, babanın göğsünde uyurken de aynı sesi ve ritmi duymak suretiyle, sükûnet bulmasına vesile olacağını da söyleyebiliriz
Şakalaşmak: Çocukların dünyasında gerçekdışı şeyler önemli bir yer tutar Hayal dünyası oldukça zengin olan çocuklar için şakalaşmanın oldukça önem arz ettiği bilinmektedir şakalaşma, aslında bir bakıma, çocukla çocuklaşmadır ki, onun istediği de budur Hz Peygamber (sas)’in bu konuda da oldukça cömert davrandığını görmekteyiz Hz Enes’in ifadesiyle, “o, çocuklarla şakalaşma konusunda insanların en önde olanıdır” (Taberâni, el-Mu’cemu’s-Sağîr, (tah A Muhammed Os-man) Kahire 1968, II, 39) Nitekim konuyla ilgili rivayetlerde, onun, gerek kendi torunları Hasan ve Hüseyin’e gerekse diğer çocuklara, ölçülü ve anlamlı, aynı zamanda hikmetli ve ibretli şakalar yaptığı müşahede edilmektedir
Peygamberimizle birlikte yaşadığı olayları, hâfızasında taze bir hatıra olarak saklayan pek çok sahabi, bunları bizlere aktarırken, aynı zamanda terbiyevî özelliği olan birçok prensibe de ulaşmamıza imkân sağlamışlardır Asr-ı Saadet’te yaşanan hatıraların, çocuklar için okunması ve dinlenmesi zevkli birer öykü olarak düşünülmesi de mümkündür Özellikle çocukluk yıllarının 6-12 yaşları arasındaki dönemlerinde bu hatıraların, çocuklar için eğitici-öğretici yönünün de bulunduğunu söyleyebiliriz (Asr-ı Saadet’te yaşanan hatıraların pedagojik bir dille ve çocukların anlayabilecekleri tarzda anlatıldığı çocuk kitabı için bkz Mehmet Emin Ay, Çocuk ve Peygamber, Timaş Yay 7 bs İst2000)
Prof Dr Mehmet Emin AY
Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fak
