Tâbiîn tanınmışlarından büyük velî Bekr bin Abdullah Müzenî (rah- metullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: "Bir kimse ziyâfete çağrılır. O da ev sâhibine haber vermeden, yanında misâfir getirirse, bir tokat hak et*miş- tir. Eve geldiğinde, ev sâhibi, şuraya buyurunuz dediği zaman, hayır ben şuraya oturacağım diyen kimse ise, iki tokat hak etmiştir. Yemek yerken de ev sâhibine; "Sen de bizimle berâber yemiyor musun, sen de yese- ne." diyen, üç tokadı hak etmiş olur. Çünkü hepsinde söz ve hare*keti boş ve fuzûlîdir.
İslâm âlimlerinin ve velîlerin büyüklerinden Celâleddîn-i Devânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) konuşma âdâbını şöyle anlatır: Lüzûmsuz ha*reketlerden kaçınmalıdır. Meselâ sakalı ile saçı ile, diğer uzuvları veya elbisesi ile oynamamalıdır. Parmağını burnuna veya ağzına sokmamalı, parmaklarını çıtırdatmamalı, esnememeli, gerinmemeli, tükrüğünü, bal*gamını, sümüğünü de, sesini başkalarının duyacağı şekilde atmamalı ve kıbleye doğru tükürmemeli, sümkürmemelidir. Elini ve yüzünü eteğiyle, elbisenin kol ağzıyla, yeniyle silmemelidir.
Bir meclise gidince, kendinden aşağı olanların veya yüksek olanların yerlerine oturmamalıdır. Ama meclisin büyüğü o ise, istediği yerde otu*rabilir. Anlamadan bu yerlerden birinde oturmuşsa, hâtırına geldiği za*man münâsib yere gitmelidir. Orada boş yer yoksa, hiç sıkıntı ve derd etmeden geri dönmelidir.
İnsanların yanında uyumamalıdır. Sırt üstü hiç yatmamalıdır. Hele uyurken horlayan buna çok dikkat etmelidir. Çünkü bu şekilde yatmak horlamayı arttırır. Eğer bir mecliste, kalabalıkta uyku gelirse, mümkünse kalkıp gitmeli, değilse, bir hikâye, bir düşünce veya bir başka yolla def etmelidir. Oradakiler hep uyuyorsa, ya onlara uyup uyumalı, yâhut kalkıp gitmelidir.
Kısaca, öyle hareket etmelidir ki, kimse ondan nefret etmemeli ve o- na acımamalıdır. Yâni acınacak hâle düşmemelidir. Bu âdetlerden biri o- na ağır gelirse, bunları yapmadığı zaman doğacak zarar ve ayıplama*nın, bunlara katlanmaktan ağır ve çirkin olduğunu aklından çıkarmamalı*dır.
Tanınmış büyük evlîyadan Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (rahmetullahi teâlâ aleyh) bir gün meclisinde bir gencin, bir ihtiyârın üst tarafında otur*duğunu gördü. O gence bir şey söylemeden, hazret-i Ali´nin sabah na*mazına giderken önünde yürümekte olan yahûdî bir ihtiyarı, yaşına hür*meten geçmediğini, bu sebeple namaza geç kalınca, birinci rekatın rü*kûunda Cebrâil aleyhisselâmın Resûlullah´ın sırtına lutf ile dokunup dur*durduğunu ve hazret-i Ali´nin yetiştiğini anlatıp; "Yahûdî ihtiyara hürmet edilince, müslüman ihtiyara daha çok hürmet edilir. Hele ömrünü dîne uymakla geçirmiş ihtiyarlara saygı ve hürmet gösteren gençlerin, Allahü teâlâ katında ne kadar yüksek mertebe kazanacağını düşünmelidir." bu*yurdu. Bu nasîhatı dinleyen genç, mükemmel bir ders alıp, bir daha bü*yüklerin üst tarafına oturmadı.
Evliyânın büyüklerinden Ebû Abdullah-ı Rodbârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: "Edebe riâyet etmeksizin evliyâya hizmet eden kim- se helâk olur. Ondan istifâde edemez."
Büyük velîlerden Ebû Ali Dekkâk (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretle*rine, edebi gözetmekten soruldu. O; "Edebi terk, kovulmayı îcâbettiren bir sebeptir. Huzurda edepsizlik edeni kapıya, kapıda edepsizlik edeni ise hayvanlara bakmak için ahıra koyarlar. Kul, ibâdeti ve tâatıyla Cen- net´e, ibâdet ve tâatteki edebiyle Allahü teâlâya vâsıl olur." buyurdu*lar.
Yine buyurdular ki: "Sükût, Allahü teâlânın huzûrunda olma edeple*rinden bir edeptir. Allahü teâlâ, Kur´ân-ı kerîmde meâlen; "Kur´ân-ı kerîm okunduğu zaman onu dinleyiniz ve susunuz ki rahmete nâil olasınız, ka*vuşasınız." (A´râf sûresi: 204) buyurmuştur."
Allahü teâlâ, cinlerin, Resûlullah efendimizin huzûrundaki hâlini ha*ber verirken de; meâlen "Cinler hazret-i Peygamberin huzûruna gelince, birbirlerine; "Susun" dediler." (Ahkâf sûresi: 29) buyurmuştur."
"Büyüklerin huzûrundan kovulmayı icâb ettiren şey, edebi terketmektir."